90-te

Izložba Devedesete je posle premijernog izlaganja u Galeriji Artget Kulturnog centra Beograda od 9. februara 2017, izlagana u Kulturnom centru Šabac u martu i u Galeriji savremene umetnosti u Smederevu tokom aprila. Izožba Devedesete je do sada inicirala dva teksta. Tekst Irine Subotić upriličen za otvaranje izložbe u Galeriji Atget i kritički osvrt Vladimira Bjeličića, objavljen u kulturnom dodatku Politike 18. februara 2017. godine.

Reč Irine Subotić na otvaranju izložbe u Galeriji Artget

Irina Subotić / otvaranje izložbe. foto Zoran Veljović

Poštovani gosti, uvaženi domaćini, dragi Srđane,

90- te - na koje nas podseća Srđan Veljović svojim fotografijama koje prvi put imamo priliku da vidimo u posebno koncipiranoj celini - čine se umivenijim, mirnijim, kako često kažemo (ali pod znacima navoda) - normalnijim, zapravo onakvim kakve bismo možda voleli da zapamtimo ispraćajući taj kratki i tako kontroverzni XX vek. Ali, istorija, tačnije nosioci moći grdno su se poigrali s nama, ostavljajući teško nasleđe i jedinstvena iskustva koja uglavnom, najčešće, izviru kao tragična, užasna, strašna, bolna, ljutita, ponižavajuća, uzaludna, besmislena... I upravo u toj dihotomiji naše preovlađujuće memorije i čežnje za nečim (imaginarno) običnim, uobičajenim, sređenim, mirnim i lepim – leži skrivena snaga ovih fotografija, nastalih između Srđanove dve vojske, 1987/88. i 1999, bez namere da budu opštevažeći dokumenti i upečatljivi svedoci, kako to sam umetnik konstatuje. Beležeći učestalo prizore prema svojim afinitetima, on je u stvari kreirao jednu opštu, ali alternativnu, dobro izvaganu i selektivnu istoriju prelomnih trenutaka u našim životima devedesetih godina, iz posebnog ugla posmatranja koji je, kao uostalom svaka dobra fotografija, odraz ličnosti samoga umetnika. Pažljivom oku neće umaći razlike u događajima koje je autor spontano i suptilno beležio tokom protoka te paklene decenije čime ova dela dobijaju slučajnu ali vrednu dokumentarnu vrednost. Njih bi - kako to selektori Miroslav Karić i Slađana Petrović Varagić s razlogom pišu u predgovoru kataloga „trebalo posmatrati ne samo kao vizuelni dokument/svedočanstvo o jednom društvu i prošlom traumatičnom vremenu, već i kao svojevrsnu refleksiju sada i ovde još uvek zarobljene u kolopletu posledica pomenutog istorijskog perioda“.

To je nenametljiv, miran trag jedne uzbudljive epohe pred kojim posmatrač mora pažljivo da uočava atmosferu za koju umetnik kaže da predstavlja „simboličke pokazatelje čovekove borbe da se slobodnije ispolji“. Naglašavam - pažljivo, jer svim ovim izloženim prikazima vlada smirenost, pritajena atraktivnost puna značenja, neka vrsta netražene ali osvojene estetizacije, izvestan otklon kao mera otmenosti - sve ono čime zrači sam umetnik, Srđan Veljović, nenametljiv i tih, otmeno povučen u svoj nevidljivi svet, ali istovremeno izvanredno siguran, bezrezervno određen i nepokolebljiv kada je reč o sistemu vrednosti i moralnim kodovima.

Zato je banalnost na Srđanovim fotografijama dobila auru umetničkog čina, i zato je ova izložba izuzetno značajna po svom apsolutnom otklonu od praskavog i oštrog tona, od ružnoće i agresivnosti, bez trunke nasilnosti` kojima nas zagađuju na svakom koraku.

Hvala vam, dragi Srđane, za ovaj dašak plemenitosti i pitomosti, na podsećanja na 90-te, koja jesu bolna ali na vašim fotografijama taj bol je ustupio mesto ljudskoj čežnji za opstankom, za emocijama i mrvicama lepoga koje ne smemo propuštati u ovim našim kratkim životima.

Kulturni centar Beograda

9.feb 2017.

foto; Boris Burić

POČETAK KRAJA ILI KRAJ POČETKA

Piše: Vladimir Bjelićić

Sama reč devedesete u lokalnom kontekstu nosi sa sobom čitav niz uglavnom neprijatnih asocijacija na veoma bolan period. Sasvim izvesno reč je o deceniji obeležnoj vihorom strahovitog građanskog rata i potpune društvene destablizacije, koja bi se mogla svesti na sintagmu golo preživljanje. Stoga, praktično bilo koji predmet iz devedesetih nosi sa sobom jako simboličko značenje i podstiče izrazito emotivan naboj posebno ukoliko je reč o dokumentima poput fotografija.

Istoimenog naziva, izložba fotografa i kulturnog radnika Srđana Veljovića u galeriji Artget vraća nas natrag u pomenuti period, iako postavku zapravo čine i fotografije nastale sredinom osamdesetih godina. Naime, u pitanju je prva u nizu izložbi u selekciji za 2017 godinu kustoskog tandema koji čine istoričari umetnosti Miroslav Karić i Slađana Petrović Varagić. Odluku da sezonu započnu upravo predstavljanjem Veljovićevog tri decenije dugog projekta zasigurno su bazirali kako na umetnikovoj prepoznatljivoj ideološkoj poziciji, tako i na dosadašnjoj saradnji u okviru projekta Fotodokumenti pokrenutog 2010. godine.

Serija radova predstavlja fragmente niza uzgrednih situacija u kojima se Veljović nalazio u tom turbulentnom periodu. Od služenja vojnog roka (period JNA i rat protiv NATO-a), preko analize ponašanja kolektivnog tela u javnom prostoru (narodni skupovi, tehno žurke, kultni turbo folk splav Lukas, studentski protesti), do fotografija iz vlastitog porodičnog i profesionalnog života (saradnja sa umetničkim kolektivima Ledart i Labin Art Express), autor potcrtava, kako sam voli da naglasi, ispoljavanja društvenosti. Razmatrajući specifičnost društvene mimirkrije, Veljović beleži različite situacije objektivom te istražuje uslovljenost kolektivnog i ličnog identiteta spram društvenih (političkih) normi u situaciji permanentnog vanrednog stanja.

Ovde svakako ne treba biti preterano sklon sentimentu i pristupiti Devedestim nostalgično, niti razmatrati da li je serija dokumentaristički profilisana ili kako već. Uprkos uvreženom mišljenju da je fotografija čuvar sećanja, Veljović je izgleda skloniji tezi da je fotografija zapravo fikcija, što automatski otvara polemiku o prirodi odnosno svrsi samog medija.

No, zadržimo se na trenutak na postavci. Iako prilično heterogena te izdeljena na dva centralna bloka, nekolicinu diptiha ili sasvim zasebne fotografije, selekcija doista dobro funkcioniše kao celina uprkos razuđenosti galerije Artget. Reč je o konstelaciji koja nas ne navodi samo na Veljovićevo nepobitno fotografsko umeće i vrednost dokumenta, već, daleko bitnije, predstavljanjem prošlosti kritički sugeriše sadašnjost.

Naime, Veljovićeva praksa je utemeljena na aktivnoj agendi simultane artikulacije kako vlastite umetničke prakse, tako i društveno politčkih ubeđenja i rezona. On fotografiju vidi kao medij odnosno alatku za konstituisanje specifičnog, ali i subverzivnog, sistema znakova, motiva i referenci, koji treba da bude aktivan element u izgradnji (boljeg) društva. S tim u vezi, zanimljivo je izdvojiti fotografije Ostrvo Mljet iz 1987. godine, kao i diptih koji čine Nataša iz 1991. i Zgrada CK iz 1999. godine.

Prva fotografija je najveća od svih izloženih i predstavlja uvod u celu selekciju. Na njoj je prikazana naga ženska figura u trenucima dokolice kontrastirana impozantnim morskim stenama. Sa druge strane, na prvoj fotografiji iz diptiha je prikazana autorova supruga u sedećem položaju na graničnom kamenu između Albanije i SFRJ na Prokletijama, dok druga prikazuje razorenu zgradu nekadašnjeg Centralnog komiteta SKJ nakon NATO bombardovanja Beograda.

Očita Veljovićeva anticipacija onog što će ubrzo uslediti nakon ’91, kao i nakon ’99, sugerišu primarno geopolitičke i društvene promene na lokalnoj, ali i na globalnoj ravni. Reč je kraju socijalizma te začetku kapitalizma, te svim pratećim pojavama poput rasprodaje državne imovine, devalvacije pravnog i obrazovnog sistema, korupcije, jednom rečju tranzicije. Dok nas pomenuta uvodna fotografija čini spokojnim i priziva kontemplaciju, smiraj, čežnju za utopijom, druga nas upozorava na sve ono što smo izgubili odnosno na uzork svega a to je svakako - nacionalizam.

Retrogradna desna retorika i istorijski revizionizam defintivno su konstitutivni elementi političkog zamajca koji je doprineo dezorijentaciji i gubitku društvenog kompasa. Prema tome, izlažući upravo Devedesete u novoj eri obeleženoj gotovo istim idejama, samo u novom kapitalisitčkom ruhu, Veljović adresira svu ozbiljnost i duboku problematičnost istih što nije samo odlika tranzicionih društava već i rastuća pretnja za čitavu populaciju Starog kontinenta.

video sa otvaranja izložbe, 9. februar 2017.

Tokom trajanja izložbe u Galeriji Artget organizovana su autorska i stručna vođenja u pet navrata. Kroz dijalog Miroslava Karića i Vladimira Bjeličića sa autorom izložbe proširivan je kontekstualni okvir u kojem izložba funkcioniše. Vođenje sa Vladimirom Bjeličićem od 3. marta 2017. godine možete poslušati ovde.

U Smederevu je 24. aprila održano autorsko vođenje sa učenicima Smederevske gimnazije.

Smederevo / foto: Marko Lazić

Emisija Eksploziv, prilog o izložbi emitovan na TV Prva, 16. marta 2017.

postavka u galeriji Artget

90-te Srđana Veljovića

otvaranje 9. februara 2017.Galerija Artget, Kulturni centar Beograd

Beograd, sept 1999.

Poslednju deceniju i po, koliko je u izlagačkom, profesionalnom smislu aktivan i prisutan na domaćoj umetničkoj sceni, fotograf Srđan Veljović je izgradio specifičnu autorsku poziciju. Naime, Veljovićeva fotografska praksa i opus se u pomenutom periodu razvijaju kako kroz njegovo intenzivno praćenje i dokumentovanje različitih vidova kulturnog, društveno-aktivističkog, urbanog života prvenstveno Beograda, ali i Srbije i regiona, tako i kroz niz projekata u kojima tematski i problemski inicira i otvara brojna pitanja u vezi sa socio-političkim kontekstima našeg podneblja. U svojevrsnoj hronici događaja, pojava, situacija Veljović nastoji da zabeleži opštu sliku društva suočenog sa dramatičnim promenama, od svakodnevice svog neposrednog životnog, porodičnog okruženja do određenih kolektivnih prostora/ zona ili malih pojedinačnih gestova nepristajanja, borbe i otpora politikama koje su nas sve zajedno uvele u okolnosti permanentnih kriza, nestabilnosti i neizvesnosti. Sagledan u celini Veljovićev fotografski rad ima formu specifičnog vizuelnog istraživanja, upotpunjenog autorovim promišljanjem i samog medija fotografije odnosno značaja, moći, potencijala koji fotografija ima kao dokument i kao umetnički izraz u interpretacijama i razumevanjima društvenih realnosti.

Foto-projekat 90-te, nastajao je u periodu vladavine Slobodana Miloševića, od 1987. godine (tj. od Osme sednice CK SKS, koja se može smatarti uvodom u kasniji raspad Jugoslavije), pa sve do 2000. godine i nove poltičke promene i tranzicije. Navedeni period duži od jedne decenije, Veljović kao i većina stanovništva u Srbiji proživljava pokušavajući da ostvari neki vid normalnosti u sopstvenom okruženju. Niz fotografskih radova nastaje kao rezultat traganja za načinom opstanka u trenucima dok se urušavao ceo jedan sistem (politički, društveni, vrednosni) koji su generacije decenijama unazad gradile i usvajale. Tako fotografisanje kod Srđana Veljovića u ovom periodu postaje određena vrsta mentalne vežbe i potrebe da na svoj način reaguje, dokumentuje, i možda inicijalno ne nužno iz umetničke vizure, arhivira sećanje na jednu istorijsku epohu i njoj pripadajući socijalni ambijent.

Izložba 90-te u Galeriji Artget Kulturnog centra Beograda, mišljena je kompleksno i uži izbor fotografija iz obilne fotografske produkcije nastale tokom 90-ih, uspostavlja nekoliko isprepletanih paralelnih tokova naracije. Fotografije iz ove serije uvode nas u različite vizuelne narative, u prizorima redovnog vojničkog života pred rat, civilnog života u ratnim okolnostima, života na studnetskim i građanskim protestima, života pod NATO bombama, privide normalnosti u dinamici urbanog klupskog života, dnevnih javnih performativnih manifestacija otpora, ali i manifestacija prkosa vesele „nepobedive nacije“ i konačno trenutaka proslave „pobede“.

Veljovićeve 90-te po prvi put dobijaju izvesnu integralnu javnu prezentaciju i danas bi ove fotografije trebalo posmatrati ne samo kao vizuelni dokument/svedočanstvo o jednom društvu i prošlom traumatičnom vremenu već i kao svojevrsnu refleksiju sada i ovde još uvek zarobljene u kolopletu posledica pomenutog istorijskog perioda.

Miroslav Karić

Sladjana Petrović Varagić

Divulje/Split, JNA 1988.

Beograd, 10. mart 1991.

Beograd, Knez Mihajlova ulica. Avgust 1993.

Beograd, 3. decembar 1996.

90-te

Srđan Veljović

Serija fotografija 90-te pokriva vreme od 1987. do 2000. godine, tačnije, period vladavine Slobodana Miloševića. Svo to vreme sam fotografisao, prilično učestalo. Posmatrajući ih iz perspektive 2017. godine, čini mi se da te fotografije spram tadašnje stvarnosti imaju manje dokumentaran, svedočeći odnos. Njima se više dokumentuje želja i napor za uspostavljanjem prostora normalnosti i slobode. To se moglo postići samo malim aktima subverzije, simboličkim činovima koji imaju sporedni, poprečni položaj spram prećutanog, nikad ispričanog narativa 90-tih.

Okosnicu ove izložbe čine fotografije vezane za kontekst vojske, razvrstane u dve grupe: prva iz 1987/8. godine - period JNA i potonja iz 1999. godine - rat protiv NATO. Fiksirajući kontekst lako se uočava razlika koju je donelo vreme. I nepromenljivosti.

Prostor između ova dva vremena zauzimaju predstave situacija ispoljavanja društvenosti, subjektivnosti: slučaj kluba Industrija, iliti tehno potkultura u Srbiji, splav Lukas - turbofolk, ulična akcija Saše Markovića Mikroba Žudnja za životom, Vilhelm Rajh, nedeljna spontana okupljanja - narodna veselja na Kalemegdanu.

Deo radova se odnosi na saradnju sa umetničkim kolektivima Ledart i Labin Art Express (LAE). U pitanju su bile akcije, intervencije u javnom prostoru izvođene koncem 90-tih, dekade čijim su se učinkom neposredno bavile. Sumirajući značenja, uzroke i učinke, te slike simbolički, ali na veoma precizan način govore o vremenu.

Grupa fotografija u užem dokumentarnom smislu, notira određene prelomne situacije ovoga perioda. Tu je: 9.(10) mart 1991. godine, zatim granični kamen između Albanije i SFRJ na Prokletijama (maj, 1991) u momentu kada je postojalo izvesno da država prestaje da postoji, preko mečkara u Knez Mihajlovoj ulici u Beogradu 1993. godine i sve do studentskih protesta iz decembra 1996. godine i uličnog izloga venčanica u centru Beograda.

Grupa fotografija koja na prvi pogled značajno odstupa od ostalih ukazuje na ono što prethodi, ono što je izgubljeno. Ukazuje na mesto odakle smo uskočili u 90-te.